5 Dhjetor, 2025

I dashur lexues i urtësisë klasike,

Ndoshta nuk është mënyra më e zakonshme për ta nisur… por mendova se do të ishte më argëtuese kështu.

Pas leximit të shkrimit për Sokratin dhe Satie-n në fillim të javës, mendova se ishte momenti i duhur të ktheheshim te burimi.

Prandaj sot po i rikthehemi një prej teksteve më të rëndësishme në historinë e filozofisë: Fedonit të Platonit, rrëfimit të tij për ditët e fundit të Sokratit.

Ky dialog është njëkohësisht prekës dhe thellësisht filozofik. Ai paraqet një teori të fuqishme mbi natyrën e dijes dhe madje edhe të shpirtit. Sot po përqendrohemi te argumenti i famshëm i Sokratit se çdo dije është në thelb rikujtim se të mësuarit nuk është gjë tjetër veçse të kujtojmë atë që shpirti ynë ka ditur gjithmonë.

Në fillim mund të tingëllojë e çuditshme, por ndërsa Sokrati shpjegon argumentin e tij, ai bëhet gjithnjë e më bindës.

Ndoshta kjo do t’u sjellë diçka tjetër në mendje.

Dialogu Phaedo, i vendosur në vitin 399 p.e.s., përshkruan ditët e fundit të Sokratit dhe përpjekjen e tij për të bindur dishepujt dhe ndoshta veten se vdekja nuk është fundi, por vetëm ndarja e shpirtit nga trupi. Që shpirti është i pavdekshëm, Sokrati e argumenton përmes teorisë së rikujtimit (anamnezës).

Kjo teori thotë se njeriu nuk mëson asgjë të re, sepse shpirti i tij ka pasur qasje në të gjithë dijen përpara lindjes. Këtë Platoni e shpjegon edhe në Meno, ku Sokrati e udhëzon një skllav të paditur të gjejë një zgjidhje matematikore vetëm duke i bërë pyetje, duke treguar se ai “kujton” dijen që tashmë e ka.

Në Phaedo, Platoni e thellon idenë e rikujtimit përmes Teorisë së Formave. Format si bukuria, drejtësia, barazia janë realitete të përkryera dhe të përjetshme. Kur ne shohim diçka të barabartë ose edhe jo plotësisht të barabartë, e njohim konceptin e “barazisë” sepse shpirti ynë e ka parë më parë “formën e saj të pastër”, para se të mishërohej në trup.

Kjo njohje e brendshme tregon se shpirti ekziston përpara lindjes dhe vazhdon të ekzistojë pas vdekjes. Prandaj, shpirti është i pavdekshëm. Platoni duket se e zhvillon edhe më tej këtë ide, duke e bërë rikujtimin një pjesë thelbësore të filozofisë së tij dhe ndoshta një mënyrë për të nderuar trashëgiminë e Sokratit. Në këtë mënyrë, Sokrati arrinë një lloj pavdekësie përmes ideve të tij që jetojnë përtej vdekjes fizike.