9 Prill, 2025

Në zemër të luginës së Drinosit, mbi një kodër të butë në afërsi të Gjirokastrës, ndodhen rrënojat e një qyteti që dikur kishte një emër të mbushur me dashuri dhe histori: Antigonea.

Ky qytet i lashtë, i ndërtuar rreth vitit 295 p.e.s., mbart në vetvete një rrëfim të rrallë – një histori dashurie të kthyer në gurë.

E themeluar nga mbreti Pirro i Epirit, një nga strategët më të njohur të kohës antike, qyteti mori emrin e bashkëshortes së tij, Antigona, vajza e mbretit Ptoleme të Egjiptit. Kjo nuk ishte vetëm një gjest romantik, por edhe një mënyrë për të lënë një gjurmë të përjetshme në kujtesën e një dashurie mbretërore.

Antigonea ishte një nga qytetet më të rëndësishme të Epirit të Jugut dhe përfaqëson një shembull të shkëlqyer të urbanizimit helenistik. Gërmimet arkeologjike kanë zbuluar mure të fuqishme mbrojtëse, rrugë me kalldrëm, ndërtesa publike, banesa private dhe një kishë paleokristiane e shekullit VI, e dekoruar me mozaikë të mrekullueshëm.

Planifikimi i qytetit pasqyron qartë ndikimet e qytetërimeve më të zhvilluara të Mesdheut të asaj kohe. Struktura e tij tregon për një jetë të organizuar, me funksione të qarta politike, ekonomike dhe fetare.

Qyteti mbizotëronte zonat e pasura rurale të Luginës së Drinosë dhe kishte fortifikime të tjera periferike për të mbrojtur të gjithë territorin: Kështjellën e Lekliut në veri, Labova në lindje dhe Selo në jug. Qarku i mbrojtjes mund të përshkohet i tëri, që nga hyrja në këtë park. Në pjesën veriore të qytetit, në hyrjen e anës së djathë, ka një kodër të quajtur “Acropolis “. Në pikën më të lartë të kodrës ka rrënoja të kishës pas mesjetës së Shën Mikalit. Gërmimet intensive arkeologjike brenda zonës së qytetit në vitet e 70-ta kanë zbuluar pjesët më të banuara si dhe rrjetet rrugore. Rrugët që kalonin në veri-jug dhe lindje-perëndim ishin pingul. Rrugët më të rëndësishme mbarojnë në portat e qytetit. Rrugët Veri-Jug janë më të gjera dhe më të rëndësishme dhe të pajisura me trotuar të gjerë. Disa rrugë tregojnë edhe kanale për kullimin e ujit. Rruga më e rëndësishme në qendër të gërmimeve është emëruar Dhimosten Budina. Rrugët kufizoheshin me shtëpi banimi. Disa apartamente u zbuluan plotësisht gjatë gërmimeve arkeologjike.

Gërmimet arkeologjike në Antigonea zbuluan shumë objekte interesante, përfshirë bronzin. Ndoshta gjëja më interesante është figura e sfinksit kafe, e cila sot është simboli i qytetit. Gjetje të tjera të rëndësishme janë çelësat prej bronzi me emrin qytet të ngulitur. Zbulimi i këtyre çelësave konfirmoi vendndodhjen e Antigonesë. Në pjesën perëndimore të qytetit gjendet agora, qendra e qytetit. Këtu mund të admirojmë edhe pamjen më të bukur të luginës së lumit Drinos. Që nga mesnata agora kufizohet me një tryezë, e cila ishte struktura më e rëndësishme publike brenda mureve të qytetit.

Tryeza është e gjatë rreth 70 metra. Vendi shërbeu si një treg ku banorët sollën produktet e tyre. Edhe pse Antigonea u dogj në shekullin e tretë, të dhënat arkeologjike tregojnë se ajo ende ekzistonte në antikitetin e vonë (shek. IV-VI). Arkeologët argumentuan për vendndodhjen e qytetit për dekada. Merita kryesore për zbulimin e saj i takon arkeologut shqiptar Dhimosten Budna, i cili arriti të gjente karta votimi argjendi me stemën e qytetit Antigonesë dhe një çelës për portat e qytetit me vetë emrin e qytetit gjatë gërmimeve midis viteve të 70.

Gërmimet arkeologjike të organizuara nga ai zbuluan të paktën 10 ndërtesa private, rrugë të veshura me pllaka, tuba të ujërave të zeza dhe trotuar. Sipas arkeologëve dhe ekspertëve të antikitetit, në luginën e Drinos pranë Gjirokastrës, ekziston një numër jashtëzakonisht i madh i mbetjeve arkeologjike dhe antike. Përafërsisht 20 prej këtyre vendeve janë identifikuar deri më tani, duke përfshirë qytetet antike dhe fortifikimet, varret monumentale, tempujt antikë dhe teatrot.

Rënia dhe harrimi

Si shumë qytete të tjera antike, Antigonea nuk i shpëtoi fatit të shkatërrimit. Gjatë luftërave romake në shekullin II p.e.s., qyteti u dogj dhe u shkatërrua nga trupat romake, dhe me kalimin e kohës u mbulua nga harresa. Por rrënojat që qëndrojnë ende sot tregojnë për madhështinë e dikurshme dhe për rolin që ka pasur ky qytet në historinë e Epirit dhe të Shqipërisë.

Sot, Antigonea është pjesë e një parku arkeologjik që tërheq vizitorë, studiues dhe dashamirës të historisë. Ajo ofron një përvojë unike – një udhëtim në kohë, mes gurëve të lashtë, natyrës së egër dhe qetësisë që vetëm rrënojat dinë të ofrojnë. Parku është gjithashtu një shembull i përpjekjeve për ruajtjen dhe promovimin e trashëgimisë kulturore në Shqipëri.