28 Nëntor, 2025

Forca e guximi, patjetër duhet të ishin vetit e popujve dikur. Lufta e vazhdueshme për mbijetesë, për më shumë territor bëri që krijoheshin armët. Por para se të ishin mjete lufte, armët ishin mjete gjuetie për ushqim dhe lëkurë.

Armët ilire luajtën një rol të rëndësishëm në përbërjen e ushtrive ilire dhe në konfliktet që përfshinin ilirët. Nga të gjitha burimet e lashta, shkrimet më të rëndësishme dhe më të bollshme janë ato të Enniusit (239-169 p.e.s.), një poet romak me origjinë mesapiane . Armët e të gjitha llojeve u vendosën gjithashtu të paprekura në varret e luftëtarëve ilirë dhe u japin arkeologëve një pamje të detajuar mbi shpërndarjen dhe zhvillimin e armëve ilire.

E zhvilluar nga ilirët e lashtë rreth shekullit të 5-të para Krishtit – u krijua shpatën të quajtur Sica që ishte e ngjashme me tehun Xiphos. Me një gjatësi prej afërsisht 40-50 cm, mesi i tehut të kësaj shpate prej bronzi ishte më i gjerë dhe i përforcuar për goditje të përmirësuar dhe zvogëlim të dridhjeve të impaktit.

Sica kishte një hark dhe ishin me një teh. Të njohura për majën e tyre të mprehtë (e cila ishte e pjerrët në majë). Sica përbëhej nga dy pjesë (doreza dhe tehu) të cilat ishin të fiksuara së bashku. Sica nuk kishte traversë dore për mbrojtje. Ato gjithashtu kishin një dorezë/rondel të madh të projektuar për t’u përdorur si armë goditëse.

Ato u punuan për versione kalorësie dhe një version për luftime në këmbë.

Emri “sika” lidhet fort me gjuhën dhe traditën ilire. Shumë studiues e nxjerrin prejardhjen nga protoshqipja tsikā, që vjen nga fjala shqipe thikë, e rrënjosur në proto–indo–evropianen ḱey- që do të thotë “të mprehësh”. Të tjerë e lidhin me rrënjën PIE sek- (“të presësh”), megjithëse kjo mbetet e diskutueshme. Ky ishte një prej detajeve kryesore që tregon se ishte mjet ilir.

Romakët e njihnin mirë këtë armë dhe e lidhnin ekskluzivisht me ilirët të përdorur edhe nga banorët e Dalmacisë dhe Kroacisë së sotme, pjesë të Bosnjës, Hercegovinës dhe Shqipërisë. Një tjetër lloj shpate ilire ishte shpata e luftimit, e cila ishte 20-30 cm e gjatë. Përdoreshin gjithashtu shpata të shkurtra të lakuara dhe shpata të gjata. Përveç kësaj, ilirët përdornin thika të ndryshme. Ajo ishte arma kryesore e luftëtarëve ilirë dhe e famshme aq sa termi “sicarius” vrasës i fshehtë rrjedh nga përdorimi i saj.

Në sika ka edhe dekorimet gjeometrike, shqiponjat, gjarpërinjtë dhe shenjat e tjera të gdhendura në teh që tregojnë se sika nuk ishte vetëm një armë, por edhe një objekt me kuptim shpirtëror dhe simbolik, një “kod” të luftëtarëve, një shenjë vëllazërie, një status shoqëror madje edhe një funksion magjik.

Historiani John Wilkes thekson se, ndonëse shpata të lakuara përdornin shumë popuj, romakët e quanin sikën një armë thelbësisht ilire.