29 Mars, 2025

Bakllavaja, ëmbëlsira ikonike e njohur për shtresat e saj të holla të brumit të “shkrift”, arrat dhe mjaltin e ëmbël (më vonë varësisht prej kulturave u zëvëndësua me shërbet/ ujë dhe sheqer i zier deri në masën e trashë dhe të lëngshme), është një delikatesë që ka kapërcyer kufijtë dhe epokat. Edhe pse shumë kultura pretendojnë origjinën e saj, historia e bakllavasë është një mozaik i ndërthurur nga ndikime të ndryshme civilizimesh.

Fillimet e lashta
Origjina e saktë e bakllavasë është e debatueshme, por besohet gjerësisht se ajo ka rrënjë në civilizimet e lashta të Mesopotamisë, rreth vitit 2800 p.e.s. Versionet e para të ngjashme me bakllavanë përgatiteshin duke shtresuar bukë të hollë pa maja me arra dhe mjaltë. Këto versione të hershme shtruan themelet për bakllavanë që njohim dhe shijojmë sot.

Ndikimi bizantin
Perandoria Bizantine, e cila sundoi mbi territore që sot përfshijnë Turqinë dhe Greqinë, luajti një rol kyç në zhvillimin e bakllavasë. Bizantinët përmirësuan teknikën e brumit me shtresa, një tipar i veçantë i bakllavasë moderne. Ata shtuan arra duke i dhënë ëmbëlsirës një shije më të pasur dhe më komplekse.

Përsosja osmane

Bakllavaja, siç e njohim sot, u përsos gjatë Perandorisë Osmane (shek. XIV – fillimi i shek. XX). Osmanët e rafinuan recetën, duke krijuar shtresat jashtëzakonisht të holla të brumit dhe duke eksperimentuar me lloje të ndryshme të frutave të thatë përveç arrave, si fëstëk dhe rrush i thatë. Bakllavaja u bë një simbol i kuzhinës mbretërore dhe shërbehej në Pallatin Topkapi në Stamboll për sulltanët dhe shtresën aristokrate.

Bakllavaja bëhet duke e holluar brumin në një shkallë tepër të hollë dhe duke vendosur 10 ose 11 shtresa mbi njëra-tjetrën me dorë.

Falë shtrirjes së gjerë të Perandorisë Osmane, bakllavaja u përhap në shumë rajone, nga Ballkani deri në Lindjen e Mesme. Çdo kulturë e përshtati atë sipas shijeve dhe traditave të veta, duke krijuar variacione të ndryshme që ekzistojnë edhe sot.

Historikisht, kjo ëmbëlsirë ruhej për raste festive për shkak të mundit të madh të nevojshëm për ta përgatitur, si dhe çmimit të lartë të përbërësve kryesorë si mjalti, sheqeri dhe arrat. Në kohët osmane, bakllavaja ishte një pjesë “thuajse e shenjtë” e Ramazanit. Duke filluar nga viti 1520, gjatë këtij muaji të shenjtë, sulltani e dhuronte atë në sasi të mëdha për ushtarët e tij më elitarë, jeniçerët, në një ceremoni të njohur si “Procesioni i Bakllavasë”. Qindra tabaka me bakllava, një për çdo dhjetë jeniçerë, piqeshin në kuzhinat e pallatit, mbështilleshin me pëlhura për t’i mbrojtur nga pluhuri dhe vendoseshin në Oborrin e Dytë. Deri në shpërbërjen e trupës së jeniçerëve në vitin 1826, një muaj e gjysmë pas Procesionit të Bakllavasë, kjo ngjarje mbeti një spektakël popullor vjetor.

Të krishterët osmanë përgatitnin bakllavanë për Kreshmën, me disa që përdornin deri në 40 shtresa petë për të përfaqësuar 40 ditët e Kreshmës, ndërsa të tjerë përdornin 33 shtresa për të simbolizuar 33 vitet e jetës së Krishtit. Hebrenjtë në Perandorinë Osmane filluan ta shërbenin bakllavanë në festat e Rosh Hashanah dhe Purim.

Rruga e Bakllavasë drejt Greqisë

Në Greqi, bakllavaja është bërë pjesë e pandashme e traditës kulinare. Versioni grek zakonisht përmban një përzierje arrash, bajamesh dhe fëstekësh, dhe aromatizohet me kanellë e karafil. Shurupi i saj, i përgatitur me mjaltë, sheqer dhe shpesh një nuancë limoni, i jep bakllavasë greke ëmbëlsinë dhe aromën karakteristike.

Sa shumë konflikte kanë turqit dhe grekët për ushqime!

Një shije e veçantë e bakllavasë ka shkuar edhe në Meksikë, kjo përmes kulturës greke.
Sot, bakllavaja mbetet një ëmbëlsirë e dashur në mbarë botën, e shijuar nga të gjitha moshat. Në Ilios Greek Estiatorio, ky desert nderon këtë traditë të lashtë duke ju sjellë një version ekskluziv që ruan autenticitetin e saj historik. E përgatitur me përbërësit më cilësorë dhe me kujdes maksimal, ajo ofron një shije të Mesdheut, pa qenë nevoja të largoheni nga Meksika.

Po për shqiptarët?

Ajo lidhet kryesisht me festat e mëdha edhe familjare e veçanërisht me Bajramin, por edhe me dasmat dhe raste të tjera të rëndësishme familjare.

Përgatitja e bakllavasë në familjet shqiptare është një rit i veçantë, që shpesh përfshinë disa breza. Në shumë shtëpi, gjyshet dhe nënat mblidhen për ta përgatitur bashkë, duke e bërë këtë proces jo vetëm një detyrë kuzhine, por edhe një moment bashkimi dhe trashëgimie. Dija për të hapur petët hollë dhe për të gatuar bakllavanë në mënyrën “e duhur” është diçka që përcillet nga brezi në brez, shpesh duke u ruajtur si një sekret familjar.

Përveç rëndësisë tradicionale, bakllavaja për shqiptarët ka edhe një dimension simbolik të bollëkut dhe begatisë. Prandaj, nuk është e rastësishme që ajo serviret në fund të një muaji agjërimi gjatë Bajramit, si një shpërblim i ëmbël për sakrificën dhe durimin.

Në Shqipëri, Kosovë dhe viset e tjera shqiptare, recetat ndryshojnë nga familja në familje. Disa përdorin vetëm arra, të tjerë shtojnë bajame ose fëstëkë. Po ashtu, disa e preferojnë bakllavanë më të lagësht dhe të ëmbël, ndërsa të tjerë e bëjnë më të thatë dhe krokante.