4 Dhjetor, 2024

1826 dhe 1895, nuk kanë shumë vite në mes nëse flasim për fakte historike kur e shënojnë herën e parë të realizimit? Apo kanë? Për çka po flasim, shiko më poshtë një historik fotografie.

Shpesh kur jemi duke e shijuar një çast apo një ndodhi në maksimum, ua sugjeroj njerëzve që të bëjnë një foto të momentit, që të kenë të paktën një dëshmi për kohën kur mbajtëm barkun duke qeshur apo për herën e parë kur pamë yjet së bashku, kur mbajtëm duart, kur shijuam picën e parë së bashku, atëherë kur ndjemë borën dhe shiun e parë – të gjitha së bashku në fotografi, që në të ardhmen gjersa i shikojmë ato të na ngjallin emocionet e atij momenti.

Kuptimi i fotografisë: Fotografia nënkupton të vizatosh me dritë.

Si e interpretojnë njerëzit: Fotografia është mjet që kap emocionet.

Shpikja e fotografisë uli vlerën e pikturës, ajo solli diçka më reale në jetë, një pamje të njëjtë me atë që shihte syri i njeriut.

Sot mund të jetë e vështirë të besohet se sa revolucionare dhe sfiduese ishte fotografia, por kur ajo doli për herë të parë në skenë, bota e artit shpejt e vuri re. Ajo që filloi si një konkurs, u bë shpejt një aleancë vizioni që ndryshoi mënyrën se si ne shohim përgjithmonë. Ajo ndryshoi rrënjësisht mënyrën se si artistët, veçanërisht piktorët impresionistë e shikonin botën dhe përshkruanin realitetin.

Fotografia e realizua nga shkencëtari francez Joseph Nicéphore Niépce, që bëri fotografinë, të titulluar Pamje nga dritarja në Le Gras 1826.

Teksa i pari që realizoi një proces të suksesshëm fotografik ishte Louis Jacques Mandé Daguerre, i cili e realizoi përmes kamerës së parë “obscura”, proces i cili u titullua dagerotipi dhe dha imazhe unike.

Pas shfaqjes së dagerotipeve të para në fund të viteve 1830 dhe zbulimit të mëvonshëm të teknikave për të bërë printime fotografike, në letër u krijua një marrëdhënie shumë e ngushtë midis fotografisë dhe pikturës.

Ndërsa fotografia evoluoi nga një mjet thjesht mekanik i riprodhimit të realitetit për të fituar besueshmëri artistike, ajo u lejoi piktorëve një ekzaminim më të afërt të dritës dhe hapësirave asimetrike, të prera, si dhe një eksplorim të spontanitetit dhe paqartësisë vizuale. Kjo marrëdhënie ishte e ndërsjelltë, pasi mediumi i fotografisë u mor me materialitetin e imazheve të tyre dhe kërkonte metoda për t’i bërë fotografitë e tyre më pak të sakta dhe më piktoresk. Piktorët e impresionizmit ishin shumë të vetëdijshëm për natyrën kalimtare të realitetit dhe, për ta, fotografia dukej se shënonte një fitore simbolike të njeriut mbi përkohshmërinë dhe shkaktoi një transformim revolucionar në përshkrimet e tyre.

Pavarësisht se nuk u krijua me qëllime artistike, fotografia u eksplorua shpejt nga artistët. Së pari duke u përdorur si një ndihmë për pikturën ose forma të tjera të artit tradicional. Më vonë, disa artistë filluan të eksploronin kombinimin e fotografisë, pikturës dhe mediumeve të tjera, duke krijuar kështu forma të reja arti, siç është fotomontazhi. Një nga artistet më të shquara në këtë medium të ri artistik ishte Hannah Höch, artiste gjermane e cila krijoi shembuj të famshëm të fotomontazhit.

U desh pak kohë dhe polemika që fotografia të konsiderohej një formë e bukur e artit, e cila u shua. Shumë kritikë, në shekullin e 20-të, ende refuzuan të pranonin fotografinë si diçka më shumë se një mekanizëm industrial që imitonte realitetin, por kishte pak vlerë artistike më vete. Megjithatë, gjatë shekullit të 20-të, fotografia filloi të njihet si një formë arti dhe fotografët krijuan mënyra inovative për t’u shprehur përmes saj.

Duke tejkaluar pikturën në aftësinë e saj për të përfaqësuar realitetin, fotografia në njëfarë mënyre e çliroi pikturën nga nevoja për të qenë realiste. Fotografia lejoi gjithashtu një akses më të gjerë në art dhe portrete, të cilat ishin shumë të kërkuara në shoqërinë e shekullit të 19-të.

Impresionizmi ishte lëvizja e parë që u formësua nga fotografia dhe u largua nga realizmi që ishte normë në artin evropian. Kjo lëvizje veproi si një urë lidhëse midis lëvizjeve të mëparshme dhe Modernizmit.

Artistët filluan të fokusoheshin në përvojën njerëzore dhe mënyra të ndryshme për të perceptuar realitetin dhe krijuan vepra revolucionare. Fotografia ndoqi prirjen drejt subjektivitetit dhe abstraksionit, gjë që kontribuoi në njohjen e saj si një formë arti më vete.

Po në Kosovë kur besohet të jetë shkrepur fotografia e parë?

Fotografia e parë e shkrepur ndonjëherë në territorin e Kosovës besohet të jetë realizuar rreth vitit 1895.

Kjo fotografi ishte bërë nga Ahmet Zherka, studiues i fotografisë në Budapest më pas.

Por, vetëm si 13 vjeçar ai solli aparatin e parë fotografik në Kosovë dhe realizoi foto në qytetin e tij të lindjes në Gjakovë.

Fotografitë në atë kohë ishin të rralla, jo vetëm në Kosovë, por në të gjitha trojet shqiptare.

Më 1896 me të hollat familjare bleu një aparat fotografik dhe më 1900 e hap dyqanin e parë fotografik në Gjakovë por edhe të parin në Kosovë. Në vitët 1900-1906 shkollohet për fotografi në Budapest, Vjen dhe Hamburg ku qëndron si i rebeluar nga familja në shkollat ushtarakë të Austro-Hungarisë.

Para tij, foton e parë në trojet shqiptare e shkrepi italiani Pjetër Marubi, 19 vite më herët se Zherka ai kishte fotografuar Shkodrën dhe një foto të famshme të grus së parë nudo “malsorja pa emër”.

Kthehemi në fakte të përgjithëshme

Rëndësia e fotografisë

Aftësia e dikujt për të parë artistikisht përmes fotografisë. Pavarësisht nga niveli juaj i ekspertizës, fotografia është një mjet i rëndësishëm për të ruajtur kujtimet dhe për të treguar histori.

Fotot përfaqësojnë atë që është e rëndësishme

Fotografitë kanë potencialin për të transformuar mënyrën se si mësojmë dhe përjetojmë të kaluarën. Imazhet i lejojnë individët të lidhen me njëri-tjetrin dhe gjithashtu të hedhin dritë mbi të kaluarën.

Imazhet ruhen nga një brez në tjetrin, duke ofruar njohuri jo vetëm për të kaluarën, por edhe për të tashmen përsa i përket kulturës dhe edukimit.

Një arsye pse fotografitë janë kaq të dobishme në studimin e historisë është se shumë njerëz e kanë më të lehtë të mësojnë rreth temave historike përmes mjeteve vizuale.

Fotografët që njeh bota për stilin e tyre janë Steve McCurry, Annie Leibovitz, Henri Cartier-Bresson, Ansel Adams, Andreas Gursky.